Zabytki Strzelec
Kościół farny p.w. Matki Bożej Różańcowej
Kościół wzniesiony został w końcu XIII wieku w stylu gotyckim w obrębie bloku zabudowy przyrynkowej. Świątynia wybudowana jest z cegły ceramicznej na zaprawie wapiennej i częściowo z granitowych, starannie obrobionych kwader. Budowla jest orientowana, wzniesiona na planie prostokątnym z wieżą po stronie zachodniej. Korpus kościoła jest trzynawowy, sześcioprzęsłowy, bez wyodrębnionego prezbiterium po stronie wschodniej. Pierwotnie była to budowla pseudobazylikowa, z otwartą wewnątrz więźbą dachową. Po przebudowie, jaka miała miejsce po zniszczeniach najazdu husyckiego z 1433 roku, założono nad wnętrzem sklepienia gwiaździste i wprowadzono przestrzeń bazylikową z doświetleniem nawy głównej poprzez okna ponad dachami naw bocznych. W elewacji wschodniej znajduje się wysokie okno, obecnie zamurowane oraz kompozycja złożona z ostrołucznych blend i motywu krzyża w szczycie. Wieża kościelna jest czterokondygnacyjna, o bogatej dekoracji złożonej z ostrołucznych blend, nakryta obecnie dachem czterospadowym, nawiązującym do oryginalnego rozwiązania z czasów fundacji świątyni. Wcześniej, w okresie nowożytnym, wieża uzyskała ponad masywnym korpusem drewnianą latarnię zwieńczoną kopułowo. Kolejna przebudowa kościoła zrealizowana według projektu Augusta Stülera i Emila Karla Alexandra Flamminiusa miała miejsce w latach 1858-1866. Wprowadzono wówczas do wnętrza świątyni empory, otynkowano ściany i filary oraz ufundowano, w miejsce historycznego, nowe wyposażenie i wystrój. Do najcenniejszych elementów wystroju świątyni z tego czasu zaliczyć należy monumentalny witraż w elewacji wschodniej, ufundowany w 1861 roku przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma oraz ołtarz główny z obrazem Augusta Kaselowskiego. W 1945 roku kościół został wypalony, a wystrój wnętrza zniszczony bądź rozproszony. Świątynia po zniszczeniach wojennych została odbudowana w latach 1957-1973. Wewnątrz, w obrębie prezbiterium mieści się przeniesiony z południa województwa późnogotycki ołtarz w formie tryptyku z kręgu mistrza z Gościszowic.
Kościół p.w. św. Franciszka z Asyżu
Kościół parafialny p.w. św. Franciszka z Asyżu wzniesiony został na potrzeby parafii rzymsko-katolickiej w 1929 roku. Katolicy ze Strzelec przynależeli do tego czasu do Parafii p.w. Św. Krzyża w Gorzowie. Ze względu jednak na rozwój gminy rzymsko-katolickiej w Strzelcach i sąsiednich miejscowościach, dekretem Kurii Archidiecezjalnej we Wrocławiu powołana została nowa parafia. Świątynia prezentuje skromną budowlę salową wzniesioną w stylu modernistycznym. Kościół jest murowany z cegły klinkierowej, wzniesiony na planie prostokątnym z wyodrębnionym po stronie wschodniej prezbiterium i kruchtą po stronie północnej. W sensie architektonicznym budowla ma kształt prostopadłościenny, nakryty dachem czterospadowym z niewysoką sygnaturką. Wejście do wnętrza wiedzie poprzez portal w ryzalicie elewacji zachodniej oraz kruchtę, ponad którą znajduje się empora. W elewacjach bocznych umieszczono wąskie otwory okienne rozdzielone słupkiem z cegły. Prezbiterium doświetlone zostało okulusem. Wewnątrz z oryginalnego wyposażenia i wystroju zachował się, m.in. obraz z przedstawieniem św. Franciszka, malowany drewniany strop oraz stolarka drzwiowa i ławki. Po północnej stronie kościoła wybudowano w tym czasie plebanię utrzymaną w tej samej konwencji stylistycznej.
Wodociągowa wieża ciśnień
Wieża ciśnień w Strzelcach została wybudowana w 1929 roku. Ujęcia wodne zlokalizowane były w oddalonej o 4 km miejscowości Sławno. Przy ujęciach usytuowana była pompownia, dzięki której woda tłoczona była rurociągiem do wieży. W 1945 roku wieża ciśnień została uszkodzona pociskiem artyleryjskim. Po krótkim remoncie oddano ją ponownie do użytku. W 1960 roku dokonano wymiany pokrycia dachowego z blachy miedzianej na blachę stalową ocynkowaną. Ponowna wymiana pokrycia miała miejsce w 1987 roku, wtedy też pomalowano wnętrze budynku. Wieża stanowi budowlę ceglaną o nieotynkowanym licu muru. Jej trzon wzniesiony został na planie koła. Bryła ukształtowana jest w formie walca zwężającego się ku górze ze stożkowym hełmem w zwieńczeniu. Wejście do wieży, w formie ozdobnego portalu mieści się po stronie zachodniej. W najwyższej kondygnacji umieszczono zbiornik wodny, do którego doprowadzone są instalacje. Wieża ciśnień jest budowlą o cechach stylistycznych neorenesansu. Obecnie wieża nie pełni swoich pierwotnych funkcji. Wewnątrz, po remoncie i adaptacji, zlokalizowano w ostatnich latach siedzibę Stowarzyszenia Miłośników Kultury Łemkowskiej „Lemko-Tower”.
Pomnik nagrobny Ludwiga Nostera (1859-1910)
Pomnik nagrobny poświęcony Ludwigowi Nosterowi i jego małżonce Annie z domu Stabler wykonany został około 1910 roku przez berlińskiego rzeźbiarza Hansa Latta w stylu secesyjnym z wizerunkiem zmarłego w medalionie. Pomnik stanowi pamiątkę po wybitnym malarzu związanym ze środowiskiem berlińskim. Ludwig Noster urodził się w Strzelcach 9 października 1859 roku. Jego ojciec Heinrich Noster posiadał tutaj niewielki warsztat stolarski. Ludwig kształcił się w Szkole Powszechnej, a następnie w Gimnazjum Królewskim w Strzelcach. Następnie udał się do Berlina, gdzie odbył studia w Akademii Sztuki (Kunstakademie). W tym czasie stał się jednym ze współpracowników znanego berlińskiego malarza scen historycznych Adolpha Menzla. Następnie młody artysta wyjechał w podróż studyjną do Düsseldorfu i do Holandii. W 1885 roku osiedlił się w Berlinie i trzy lata później otrzymał posadę nadwornego malarza cesarskiego. Ludwig Noster uprawiał głównie malarstwo pejzażowe i portretowe, uwieczniając takie postacie z życia społeczno-politycznego jak cesarza Wilhelma II, księcia Heinricha von Preussen, hrabiego Arthura von Possadowskiego, hrabiego Udo von Stolberga, czy przemysłowca Adolfa Kruppa. W 1906 roku mianowany został profesorem berlińskiej Akademii Sztuk Pięknych. Wkrótce, w związku z problemami zdrowotnymi wyjechał do Holandii, po czym na stałe powrócił do Strzelec. Zmarł w dniu 29 maja 1910 roku.
Zespół średniowiecznych fortyfikacji miejskich
Strzelce zaraz po lokacji średniowiecznego miasta, w latach 1272-1290, otoczono murami obronnymi wraz z Bramą Młyńską (Drezdenkowską lub Wschodnią) i Gorzowską (Brzozowską) oraz systemem baszt łupinowych. Mury miejskie otoczone zostały dodatkowo podwójnymi obwałowaniami oraz fosą wypełnioną wodami jeziora Górnego i Dolnego. Mury wymurowano z nieobrobionego kamienia polnego na zaprawie wapiennej na wysokość 8-9 metrów i szerokość do 160 cm. Pierwotnie w obwodzie murów o łącznej długości 1700 metrów umieszczone były Brama Młyńska i Brama Gorzowska oraz trzydzieści osiem baszt łupinowych. W okresie nowożytnym adaptowano jedną z baszt łupinowych na cele magazynu prochowego. To tzw. Baszta Prochowa, przy której wybito furtę służącą celom przeciwpożarowym. Fortyfikacje zaczęto plantować w 1730 roku, zakładając przy Bramie Gorzowskiej plac ćwiczeń, a w 1736 roku w miejscu wałów i fosy – ogrody. Z czasem część baszt łupinowych zabudowano i adaptowano na cele mieszkalne. W związku z utrudnieniami komunikacyjnymi oraz pogarszającym się stanem technicznym rozebrano w 1866 roku Bramę Gorzowską. Do dzisiaj zachował się pierścień murów o długości 1640 metrów i zróżnicowanej wysokości od 3 do 8 metrów z Bramą Młyńską, Basztą Czarownic oraz 36 półotwartymi basztami łupinowymi. Po II wojnie światowej w kilku etapach przeprowadzono remont murów. Strzelce dzięki swym średniowiecznym fortyfikacjom miejskim zasługują na miano lubuskiego Carcasonne.
Brama Młyńska
Brama Młyńska, nazywana też Drezdenkowską lub Wschodnią została wybudowana w pierwszej połowie XV wieku w ramach fortyfikacji miejskich, być może w miejscu wcześniejszej, kamiennej bramy miejskiej. Brama zlokalizowana była u wylotu historycznej ulicy Młyńskiej i strzegła traktu na grobli usypanej między dwoma jeziorami miejskimi. Po stronie wschodniej wieża bramna była zabezpieczona dodatkowo tzw. szyją z barbakanem (tzw. rondlem), które rozebrano w 1736 roku. Budowla bramna założona została na planie czworobocznym i wzniesiona u podstawy z kamienia a powyżej z cegły ceramicznej na zaprawie wapiennej. Brama jest czterokondygnacyjna, prostopadłościenna, nakryta dachem dwuspadowym. W przyziemiu bramy zlokalizowany jest ostrołuczny przejazd, zabezpieczony pierwotnie od strony zewnętrznej kratą osadzoną na prowadnicy w ostrołucznie zamkniętej wnęce, zwieńczonej układem blend, fial oraz sterczyn zdobionych maswerkowo. W elewacji zachodniej na wysokości drugiej i trzeciej oraz w czwartej kondygnacji znajduje się kompozycja złożona z wąskich blend, w obrębie których umieszczono otwory okienne. W latach 1915-1917 pomieszczenia bramne adaptowano na muzeum regionalne, dodając po stronie północnej ceglany budynek mieszczący klatkę schodową. Po II wojnie światowej mieścił się tutaj Miejski, a następnie Powiatowy Dom Kultury. Obecnie pomieszczenia bramne użytkowane są przez Państwową Szkołę Muzyczną I Stopnia.
Baszta Więzienna
Baszta Więzienna, nazywana też Basztą Prochową lub Basztą Czarownic znajduje się po północnej stronie średniowiecznego miasta w ramach fortyfikacji miejskich. Budowla wzniesiona została w końcu XIII i drugiej połowie XIV wieku z kamienia i cegły ceramicznej na zaprawie wapiennej. Budowla założona jest na planie czworobocznym, zbliżonym do kwadratu. Baszta w dolnej partii posiada formę prostopadłościenną, przechodząc powyżej w formę spłaszczonego walca. W zwieńczeniu znajduje się stożkowy, ceramiczny hełm z chorągiewką pogodową oraz platforma widokowa. W elewacji północno-zachodniej umieszczono dekorację złożoną z ostrołucznie zamkniętych blend w układzie triforialnym. Wnętrze podzielone zostało na trzy kondygnacje skomunikowane drewnianymi schodami. W obrębie każdej z nich znajduje się po jednym pomieszczeniu doświetlonym wąskimi oknami. W XVII wieku mieściło się tutaj więzienie, a następnie magazyn prochu. W 1783 roku w sąsiedztwie baszty wybito w murze furtę nazywaną Bramą Pożarową, a następnie od 1821 roku Nową Bramą. W latach 1900-1910 baszta przeszła gruntowny remont polegający na uzupełnieniu ubytków cegieł i fugowania. Podobny zakres prac przeprowadzono w 1990 roku. Obiekt nie jest obecnie użytkowany.
Ratusz
Budynek wzniesiono w miejscu wcześniejszego ratusza w zachodniej pierzei rynkowej. Obiekt powstał w latach 1870-1872 w stylu neorenesansowym z inicjatywy ówczesnego burmistrza Strzelec Carla Treua. Projekt budowli wykonał w 1869 roku architekt Koehler z Frankfurtu nad Odrą a jego modyfikację, polegającą na likwidacji wieży i części detalu przeprowadził Asmund Schulz. W obecnym kształcie to budowla podpiwniczona, dwukondygnacyjna, założona na planie czworobocznym. Fasada budynku jest pięcioosiowa z półkoliście zamkniętymi otworami okiennymi. W partii cokołowej znajdują się cztery okna piwniczne. W pierwszej osi mieści się reprezentacyjny portal z dwuskrzydłową bramą zamkniętą nadświetlem. Powyżej znajduje się murowany, tralkowy balkon, wsparty na zdwojonych wspornikach, a ponad drzwiami balkonowymi tondo z herbem miasta. Na wystrój architektoniczny fasady składa się ponadto pseudoboniowanie, płyciny podokienne, gzyms międzykondygnacyjny oraz koronujący. W zwieńczeniu fasady znajdują się ponadto sterczyny. W 1908 roku pośrodku fasady umieszczono kuty maszt flagowy, zdemontowany w okresie powojennym i aktualnie odtworzony. Pochodzący z niego motyw smoka służył do niedawna jako ozdoba fontanny przed kościołem. Wewnątrz budynku znajduje się reprezentacyjny holl oraz sala posiedzeń rady miejskiej. W piwnicach pierwotnie mieściła się winiarnia, adaptowana następnie na cele administracyjne. Po II wojnie światowej budynek ratusza był kolejno siedzibą Miejskiej Rady Narodowej, Sądu Powiatowego, Domu Kultury oraz Biblioteki Publicznej. Obecnie mieści się tutaj siedziba Sądu Rejonowego w Strzelcach Krajeńskich.
Spichlerz
Budynek spichlerza zlokalizowany jest przed Bramą Młyńską, poza obwodem fortyfikacji miejskich. Jest to budowla wzniesiona prawdopodobnie w 1764 roku, pełniąca pierwotnie funkcje gospodarcze (składowe). Obiekt zamykał dziedziniec szpitala p.w. św. Gertrudy, ufundowanego w okresie późnego średniowiecza. Budynek wzniesiony został na planie prostokątnym jako budowla murowana z ryglowymi szczytami. W sensie architektonicznym jest to obiekt prostopadłościenny, parterowy, nakryty wysokim, dwuspadowym dachem naczółkowym. Po stronie południowej znajduje się czworoboczna dobudówka. Elewacje budynku zostały gruntownie przekształcone. Pierwotnie od strony północnej znajdował się przejazd bramny i wejście główne. Dodatkowe wejście umieszczono wtórnie po stronie południowej. Układ funkcjonalny wnętrza dostosowany został do aktualnych potrzeb. Z historycznego wystroju i wyposażenia zachowane są zawiasy drzwiowe kowalskiej roboty. Po II wojnie światowej budynek pełnił funkcje magazynowe i związany był z pobliską bazą maszynową. W latach osiemdziesiątych XX wieku obiekt został poddany gruntownym pracom remontowym i adaptacyjnym.
Urząd Pocztowy
Budynek dzisiejszego urzędu pocztowego wzniesiony został w 1940 roku w stylu modernistycznym jako siedziba Kasy Oszczędności. Jest to obiekt murowany, o klinkierowej okładzinie elewacji z oszczędnym detalem architektonicznym ograniczonym do gzymsu koronującego o motywie pilastym. Budynek poczty jest podpiwniczony, dwukondygnacyjny, o rozczłonkowanej bryle zbliżonej do litery L, nakryty wysokimi dachami czterospadowymi. Główne wejście umieszczone jest w elewacji północno-zachodniej. Elewacje o starannie opracowanym licu muru, zakomponowane zostały w sposób rytmiczny i symetryczny. Rozplanowanie wnętrza w znacznej mierze jest oryginalne. Wystrój i wyposażenie sali operacyjnej oraz pomieszczeń biurowych zmienione zostały w wyniku kolejnych modernizacji i dostosowane do współczesnych potrzeb. W budynku zachowała się oryginalna stolarka drzwiowa oraz klatka schodowa, pochodząca z czasu budowy. Po II wojnie światowej budynek został adaptowany na potrzeby urzędu pocztowego. Historyczny budynek poczty w Strzelcach Kraj. został zniszczony na początku 1945 roku.
Budynek mieszkalny przy ul. Północnej 36
Budynek mieszkalny przy ul. Północnej 36 wybudowany został w zabudowie pierzejowej w drugiej połowie XVIII wieku. Jest to obiekt założony na planie prostokątnym, zbliżonym do rombu, przez wzgląd na lokalizację w łuku ulicy i sąsiednią zabudowę. Budynek jest częściowo podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty wysokim dachem czterospadowym. Obiekt wzniesiono w konstrukcji ryglowej, z pierwotnym wypełnieniem pól międzyryglowych strychulcami wylepianymi gliną, a obecnie wypełnieniem ceglanym, tynkowanym i malowanym w kolorze gaszonego wapna. Wnętrze zachowało częściowo swoje historyczne rozplanowanie z sienią przelotową prowadzącą pierwotnie na dziedziniec gospodarczy. W części północno-wschodniej znajdował się wcześniej przejazd bramny. Na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku budynek groził zawaleniem. W latach 1993-1994 obiekt został poddany generalnemu remontowi z częściową wymianą substancji budowlanej, przy odtworzeniu oryginalnych wartości architektonicznych i kompozycyjnych.
Budynek szkolny przy ul. Ks. J. Popiełuszki 31
Budynek szkolny przy ul. Ks. J. Popiełuszki 31 wzniesiony został w 1889 roku przez miejscowy warsztat budowlany na terenie dawnych obwałowań historycznego miasta. Obiekt służył pierwotnie jako szkoła dla dziewcząt. Jest to budynek murowany, niepodpiwniczony, trzykondygnacyjny, nakryty dachem trzyspadowym. Obiekt wybudowano na planie prostokątnym z dwoma pseudoryzalitami w elewacji frontowej i tylnej, mieszczącymi klatki schodowe oraz okazałe wejścia. Bryła budynku jest prostopadłościenna z trójkątnymi szczytami w ryzalitach. Elewacja frontowa jedenastoosiowa, zakomponowana została jako rytmiczna i symetryczna. Otwory okienne w drugiej i trzeciej kondygnacji zamknięte zostały odcinkami łuków i umieszczone w blendach, między lizenami doprowadzonymi do gzymsu koronującego i dźwigającymi fryz arkadowy. Wnętrze budynku jest dwutraktowe z dwiema poprzecznie umieszczonymi klatkami schodowymi. Po 1945 roku obiekt użytkowany jest zgodnie ze swoim pierwotnym przeznaczeniem. Remont kapitalny budynku przeprowadzono w latach sześćdziesiątych XX wieku. W 1982 roku zmieniono pokrycie dachu zastępując łupek blachą stalową ocynkowaną.
Willa secesyjna
Budynek zlokalizowany przy głównej arterii komunikacyjnej, wzniesiony w 1900 roku w stylu secesyjnym z elementami tzw. stylu rodzimego. Jest to budowla murowana, o ceglanym licu elewacji, założona na planie nieregularnego czworoboku. Budynek jest niemal w całości podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym z ryzalitami krytymi dachami dwuspadowymi oraz czworoboczną wieżyczką w narożniku, zwieńczoną ostrosłupowym hełmem. Elewacje dekorowane są okładziną klinkierową, tynkowanymi opaskami okiennymi, ozdobnymi ankrami oraz partiami dekoracją imitującą konstrukcję ryglową. W części południowej znajduje się ryzalit zdobiony schodkowym szczytem, krytym zieloną dachówką. Wejście do budynku mieści się po stronie zachodniej. Sień wyłożona jest oryginalnymi płytkami ceramicznymi i prowadzi do reprezentacyjnego pomieszczenia z kasetonowym stropem oraz korytarzem na klatkę schodową. W budynku zachowana jest oryginalna stolarka drzwiowa. Po stronie wschodniej znajduje się drewniany taras z balustradą tralkową i daszkiem na toczonych kolumienkach oraz półkolista nisza. Przed II wojną światową mieścił się tutaj prawdopodobnie zarząd drogowy. Po 1945 roku w budynku zlokalizowane było przedszkole. Obecnie obiekt jest siedzibą Prokuratury Rejonowej w Strzelcach Kraj. W 2006 roku przeprowadzono remont elewacji, wymianę stolarki okiennej oraz pokrycia dachowego.
Budynek mieszkalny przy ul. Saperów 19
Budynek usytuowany szczytem do dzisiejszej ulicy Saperów, przy skrzyżowaniu z ulicą Targową wybudowany został na przełomie XVIII i XIX wieku. Jest to budowla założona na planie prostokątnym, wzniesiona na kamiennym cokole, o ryglowej konstrukcji ścian obwodowych, w kolejnym etapie w znacznej mierze przemurowanych i w całości otynkowanych. Budynek jest w części podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty wysokim dachem naczółkowym. Elewacja frontowa jest czteroosiowa, symetryczna z wejściem głównym w trzeciej osi. Wnętrze budynku zakomponowane zostało w układzie dwutraktowym z podłużną sienią poszerzoną pośrodku, w celu pomieszczenia klatki schodowej. Od strony podwórza do budynku przylega oficyna. W trakcie powojennego remontu usunięto detal architektoniczny w formie podokienników, opasek okiennych i drzwiowych. W 2007 roku zmieniono pokrycie dachowe na dachówkę karpiówkę układaną w koronkę.
Dawne Seminarium Nauczycielskie
Budynek usytuowany szczytem do dzisiejszej ulicy Saperów wybudowany został na przełomie XVIII i XIX wieku. Jest to budowla założona na planie prostokątnym, wzniesiona na kamiennej podbudowie, o ryglowej kompozycji ścian obowdowych, w znacznej mierze przemurowanych i następnie w całości otynkowanych. Budynek jest w części podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty wysokim dachem naczółkowym. Elewacja frontowa zakomponowana została jako pięcioosiowa z wejściem głównym w centralnej osi. Otwory okienne i drzwiowy ujęte są profilowanymi opaskami. Wnętrze budynku posiada układ dwutraktowy z podłużną sienią z dostępem do zabiegowej klatki schodowej. Od strony podwórza do budynku mieszkalnego przylega oficyna.
Dawne ogrodnictwo okręgowe
Cennym elementem zabudowy dzisiejszej al. Wolności jest budynek dawnego ogrodnictwa okręgowego. Obiekt wzniesiony został w latach 1927-1928 w stylu modernistycznym. Budynek założony jest na planie nieregularnym, zbliżonym do podkowy. Jest to budowla murowana, oblicowana w elewacjach cegłą klinkierową, nakryta dachem dwuspadowym. Partia centralna obiektu, poprzedzona dziedzińcem, podkreślona została ryzalitem z trójkątnym szczytem oraz w partii dachu niewielką sygnaturką. Narożniki budowli z arkadowymi podcieniami zwrócone są w kierunku dziedzińca. Detal budynku opracowany został w cegle. Na uwagę zasługują glazurowane opaski otworów drzwiowych oraz misternie wykonana zewnętrzna stolarka drzwiowa. W okresie powojennym mieścił się tutaj ośrodek zdrowia, a obecnie mieszkania.
Dawny Dom Bractwa Strzeleckiego
Budynek zlokalizowany jest przy ul. Strzeleckiej, w pobliżu wyniesienia terenu uznawanego przez historyków za miejsce przedlokacyjnego grodziska. Dom Bractwa Strzeleckiego powstał w początku XX wieku w konstrukcji ryglowej jako kontynuacja tradycji siedzib bractwa strzeleckiego w mieście. Jest to budynek wzniesiony na planie prostokątnym, na osi wschód-zachód, dwukondygnacyjny, nakryty wysokim dachem dwuspadowym. Elewacja frontowa zakomponowana została jako dwunastoosiowa. Wejście główne znajduje się w obrębie trzyosiowego ryzalitu zamkniętego trójkątnym szczytem. Obecnie w budynku mieści się Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy.